ಭಾರತೀಯ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಹೆಸರೇ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರ ಮನುಷ್ಯನ ದೇಹ, ಕುದುರೆಯ ತಲೆ ಹೊಂದಿದೆ. ವೈಷ್ಣವ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಂತೂ ಹಯಗ್ರೀವರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿದ್ದು, ಪವಿತ್ರಗ್ರಂಥಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಪ್ರಾರಂಭಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಹಯಗ್ರೀವನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಶ್ರಾವಣ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಪೌರ್ಣಮಿಯಂದು ಹಯಗ್ರೀವ ಜಯಂತಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದಲ್ಲದೇ ಮಹಾನವಮಿಯಂದೂ ಹಯಗ್ರೀವವನ್ನು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. *ವಿಷ್ಣು ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರವೆತ್ತಲು ಕಾರಣ ಏನು..?*
ಭೂಲೋಕವನ್ನು ಹಾಗೂ ದೇವಲೋಕವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ತಾನು ನಾನಾ ಅವತಾರಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿದ ವಿಷ್ಣು ದೇವನು ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರವನ್ನು ಎತ್ತಲು ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ ಏನಿರಬಹುದು..? ವಿಷ್ಣು ತನ್ನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರದಲ್ಲಿ ಸಂಹರಿಸಿದ್ದು ಯಾರನ್ನು ಗೊತ್ತಾ..? ಇಲ್ಲಿದೆ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರದ ರೋಚಕ ಕಥೆ.
ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸುವ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿ ದೇವರುಗಳಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣು ಕೂಡ ಒಬ್ಬನು. ಧರ್ಮಗ್ರಥಗಳಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವಂತೆ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯರು ಅಥವಾ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳು ಸಂಕಷ್ಟಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿದಾಗ ವಿಷ್ಣುವು ವಿವಿಧ ಅವತಾರಗಳಿಂದ ಅವರ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಬರುತ್ತಾನಂತೆ. ಯಾವುದೇ ಸಂಕಷ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿರುವವರು ಒಮ್ಮೆ ಹರಿಯನ್ನು ನೆನೆದರೆ ಸಾಕು ಅವರ ಸಂಕಷ್ಟಗಳೆಲ್ಲವೂ ದೂರಾಗುತ್ತದೆ.
*ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರ*
ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ವಿಷ್ಣುವು ನಾನಾ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ವಿಷ್ಣುವಿನ ನಾನಾ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ವಾಮನ ಅವತಾರ, ಮತ್ಸ್ಯಾವತಾರ, ನರಸಿಂಹ ಅವತಾರ, ಕೂರ್ಮಾವತಾರವು ದೇವಲೋಕದ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳ ಒಳಿತಿಗಾಗಿ ಮತ್ತು ಭಕ್ತರ ಒಳಿತಿಗಾಗಿ ಎತ್ತಿದೆ ಅವತಾರಗಳಾಗಿವೆ.
ವಿಷ್ಣುವಿನ ವಿವಿಧ ಅವತಾರಗಳಂತೆ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರವು ಕೂಡ ಅಷ್ಟೇ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲೊಂದಾಗಿದೆ. ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರವೆಂದರೆ ವಿಷ್ಣು ಈ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕುದುರೆಯ ಮುಖವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಹಯಗ್ರೀವನೆನ್ನುವ ಅಸುರನನ್ನು ಮರ್ಧಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ವಿಷ್ಣು ಈ ಅವತಾರವನ್ನು ಎತ್ತುತ್ತಾನೆ.
ಪುರಾಣಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಶ್ರೀ ವಿಷ್ಣುವು ಒಮ್ಮೆ ಶಾರ್ಙ್ಗ ಎನ್ನುವ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ತಲೆದಿಂಬನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕ್ಷೀರ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಆದಿಶೇಷನ ಮೇಲೆ ಮಲಗಿ ವಿಶ್ರಾಂತಿಸುತ್ತಿರುತ್ತಾನಂತೆ ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹಯಗ್ರೀವನೆನ್ನುವ ಅಸುರನು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯದೊಂದಿಗೆ ದೇವಲೋಕದ ಮೇಲೆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡಲಾರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ದೇವಲೋಕದಲ್ಲಿನ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳು ಎಷ್ಟೇ ಬೇಡಿಕೊಂಡರು ಕೂಡ ಹಯಗ್ರೀವ ತನ್ನ ಯುದ್ಧವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆಗ ದೇವಾನು ದೇವತೆಗಳೆಲ್ಲರೂ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನ ಮೊರೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ.
ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನು ಹಯಗ್ರೀವನ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು ವಿಫಲನಾಗಿ ದೇವ – ದೇವತೆಗಳಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಬಳಿ ಹೋಗುವಂತೆ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಬ್ರಹ್ಮನ ಮಾತಿನ ಮೇರೆಗೆ ದೇವಾನು ದೇವತೆಗಳು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಬಳಿ ಬರುತ್ತಾರೆ. ಇತ್ತ ವೈಕುಂಠದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವು ಗಾಢ ನಿದ್ರೆಗೆ ಜಾರಿರುತ್ತಾನೆ. ದೇವತೆಗಳು ಎಷ್ಟೇ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರೂ ಕೂಡ ವಿಷ್ಣು ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಹೊರಬರುವುದಿಲ್ಲ.
ವಿಷ್ಣವಿನ ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಅಸಮಾಧಾನಗೊಂಡ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳು ಮತ್ತೆ ಪುನಃ ಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗೂ ವಿಷ್ಣು ನಿದ್ದೆಯಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮನಿಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಬ್ರಹ್ಮ ದೇವನು ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಎದ್ದೇಳಿಸಲು ಮವ್ರಿ ಎನ್ನುವ ಹುಳುವನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಾನೆ. ಆ ಹುಳು ಹೋಗಿ ವಿಷ್ಣು ಮಲಗಿದ್ದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಭಾಗವು ವಿಷ್ಣುವಿನ ರುಂಡವನ್ನು ತುಂಡರಿಸಿತು ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ.
ವಿಷ್ಣುವಿನ ತಲೆ ತುಂಡರಿಸಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಇಡೀ ವಿಶ್ವವನ್ನೇ ಕತ್ತಲು ಆವರಿಸಿತ್ತು. ವಿಷ್ಣುವಿನ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳು ಬೇಸರಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಾರೆ. ಮುಂದೇನು ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಚಿಂತೆಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಬ್ರಹ್ಮದೇವನು ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳಿಗೆ ತಾಯಿ ಭಗವತಿಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳು ಭಗವತಿ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಸಂತಸಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ದೇವತೆಗಳ ಪೂಜೆಗೆ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಳಾದ ದೇವಿಯು ಹಯಗ್ರೀವ ರಾಕ್ಷಸನ ಸಂಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ಹೀಗೆಲ್ಲಾ ಮಾಡಲಾಯಿತೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಅಷ್ಟು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ ಇದೀಗ ರುಂಡವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮುಂಡಕ್ಕೆ ಅಶ್ವದ ತಲೆಯನ್ನು ತಂದು ಜೋಡಿಸುವಂತೆ ಸಲಹೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾಳೆ. ಈ ಹಿಂದೆ ಹಯಗ್ರೀವನೆಂಬ ಅಸುರನು ತನ್ನ ಕಠಿಣ ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಭಗವತಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡು ಆಕೆಯ ಬಳಿ ತನಗೆ ಮರಣವೇ ಬಾರದಂತೆ ವರವನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಳಾದ ಭವತಿ ದೇವಿಯು ಅಸುರ ಹಯಗ್ರೀವನನ್ನು ಕುರಿತು ಈ ವರವನ್ನು ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಯಾಕೆಂದರೆ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮನುಷ್ಯ, ಕ್ರಿಮಿ, ಕೀಟಗಳೂ ಕೂಡ ಒಂದಲ್ಲ ಒಂದು ದಿನ ಮರಣ ಹೊಂದಲೇಬೇಕು ಹಾಗಾಗಿ ಈ ವರವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಬೇರಾವುದಾದರೂ ವರವನ್ನು ಕೇಳುವಂತೆ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಆಗ ಅಸುರ ಹಯಗ್ರೀವನು ತನಗೆ ಮರಣ ಬರುವಂತಿದ್ದರೆ ಅದು ಕೇವಲ ಹಯಗ್ರೀವ ಅಂದರೆ ಅರ್ಧ ದೇಹ ಕುದುರೆ, ಇನ್ನರ್ಧ ದೇಹ ಮನುಷ್ಯ ಈ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವವರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಮರಣ ಬರುವಂತೆ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ದೇವಿ ಅಸ್ತು ಎಂದು ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟಳೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.
ವರವನ್ನು ಪಡೆದ ಹಯಗ್ರೀವ ಅಸುರನು ತನ್ನನ್ನು ಇನ್ನು ಯಾರು ಸಾಯಿಸಲಾರರು ಎಂಬ ಅಹಂನಿಂದ ಭೂಲೋಕ ಸೇರಿದಂತೆ ದೇವಲೋಕವನ್ನೂ ಕೂಡ ಆಳಲು ಆರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ಹಾಗೂ ದೇವಾನುದೇವತೆಗಳಿಗೂ ಕೂಡ ಹಿಂಸಿಸಲು ಆರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅಸುರ ಹಯಗ್ರೀವನನ್ನು ವದಿಸಲು ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಹಯಗ್ರೀವ ಅಂದರೆ ಕುದುರೆಯ ತಲೆಯನ್ನು ಜೋಡಿಸುವಂತೆ ಭಗವತಿ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಭಗವತಿಯ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಕುದುರೆಯ ರುಂಡವನ್ನು ಜೋಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗ ವಿಷ್ಣುವು ತನ್ನ ಹಯಗ್ರೀವನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅಸುರ ಹಯಯಗ್ರೀವನನ್ನು ಸಂಹಾರ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಇದೇ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹಯಗ್ರೀವ ಅವತಾರದ ರೋಚಕ ಕಥೆ.